واقعیت‌های تاریخی دوران مشروطه و نیز دوران ملی شدن نفت نشان می‌دهند که ضعف و عقب‌افتادگی‌های فکری و فرهنگی و بسیار عوامل درونی دیگر نقش موثر و تعیین‌کننده‌ای در شکست انقلاب مشروطه و یا سرنگونی دولت مصدق داشته‌اند و علت این شکست‌ها را صرفا نمی‌توان به‌حساب یکی از طرف‌ها گذاشت.

جمهوریخواهانی که شعار «رضا شاه! روحت شاد» را «مشروطه‌خواهانه» ارزیابی می‌کنند تا از آن نتایج سیاسی دلخواه خود را بگیرند، به ستیز با واقعیت می‌روند. آنچه از سیاهچاله ایران سر بر آورده، مشروطه‌خواهی نیست. این را اتاق‌های فکری که قلبی برای مردم ایران در سینه ندارند، بهتر فهمیده‌اند.

آیا دولت فعلی آمریکا، تمام مراحل استراتژی خود نسبت به ایران را روی کاغذ آورده است؟ آیا چنین تقسیم بندی‌ای امکان پذیر است؟ در فرآیند چنین طراحی‌ای مجهولات کدامند؟ عمق شناخت آمریکایی نسبت به ایران بر این پایه بنا نهاده شده است که: ایران بازی‌گری غیرمتقارن است.

حرکت خود جوش جامعه مدنی ایران نظیر اعتصاب کامیون‌داران یا اعتراض و اعتصاب معلمین کشور می‌تواند سرجنبان یک حرکت اجتماعی وسیع گردد و خود رهبری مبارزات را با کمک سازمان‌های سیاسی که تا آن زمان اجازه رشد بیشتری پیدا کرده‌اند بوجود آورند.

نیروهای اصول‌گرا و اصلاح‌طلب باید دریابند که بدون حضور پرنگ نیروهای ملی، دموکراتیک و جمهوری‌خواه آن‌ها شانسی برای حل بحران‌های کشور را ندارند. به همین خاطر قبل از انتخابات مجلس در سال آینده نظارت استصوابی باید ملغی شود و احزاب ملی و دموکراتیک باید اجازه فعالیت آزد را داشته باشند.

در هفته‌های اخیر با سفر ناتانیاهو به کشور عمان و ملاقات با قابوس در مسقط و سفر ورزشکاران اسرائیلی به امارات متحده عربی و قطر، ما شاهد شکل‌گیری پیمانی میان اسرائیل و دولت‌های حوزه خلیج فارس بانضمام اردن و مصر هستیم، که ستون فقرات این پیمان نظامی را دولت اسرائیل تشکیل می‌دهد. اما سئوال این است که هدف این پیمان نظامی که به ناتوی عربی معروف شده چیست؟

ارزیابی عملکرد حسن روحانی در دوره ریاست جمهوری در کنار کنش و واکنش‌های اغلب نمایندگان فراکسیون امید، به ویژه شخص محمد رضا عارف در خانه ملت، بسیاری از اصلاح‌طلبان و تحول‌خواهان ایران را به این جمع بندی رسانده است که دوران «سیاست ورزی نیابتی» به پایان رسیده است.

وضعیت امروز جامعه ایران به گونه‌ای است که ممکن است به علت فقدان نهادهای مدنی سیاست، خیابانی شود. سیاست خیابانی را می‌توان با مثال باران و کنترل آن توضیح داد. زمان بارش باران چنانکه خاک و جنگل و مرتع و جوی و جدول و... نباشد، باران و سیل همه چیز را می‌شوید و با خود می‌برد.

اگر کشورهای عرب و مسلمان طرح ترامپ (برای حل مسئله اسرائیل و فلسطین) را متوازن تشخیص دهند و به حمایت از آن برخیزند؛ موقعیت منطقه‌ای ایران بی‌نهایت پیچیده و بغرنج خواهد شد. احتمالاً بخشی از گفتگوهای نتانیاهو با سلطان قابوس بر سر همین موضوع بوده است.

اپوزیسیون چه در داخل و چه در خارج باید به دنبال افشاگری سیاست منطقه‌ای انتحاری دستگاه ولایت فقیه و خواهان قطع کمک‌های مالی‌ به ویژه به حزب‌اله لبنان و جلوگیری از سیاست توسعه‌طلبی در منطقه که ضد منافع ملی‌ ایران است، باشد.

اگر بناست که هر ایرانی ناراضی از نظام فقاهتی، خود ببُرّد و بدوزد، شاکی و قاضی و مجری خودش باشد، یعنی حکم قتل آخوندی یا پاسداری را بدهد و خود نیز اجرا کند، و «بزرگان قوم» هم آن را قابل‌فهم تلقی کنند و هیچ نگویند، در این صورت دَم از خشونت‌پرهیزی زدن و از مبارزه مسالمت‌آمیز گفتن به چه دردی می‌خورد؟

سیاست خارجه مبتنی بر «نوشتن چک»، آنچنان که ترکی بن فیصل از آن یاد کرده است، رفاقت کشورهای قدرتمند غربی را می‌خرد. اما هرجا پتانسیلی برای زیاده خواهی وجود داشته باشد، عربستان می‌بایست خود را برای پرداخت لیست زیاده خواهی‌ها آماده کند.

به دلیل وخامت وضع اقتصادی، پتانسیل انواع اعتراض‌های اجتماعی در ایران بسیار بالاست. این اعتراض‌ها به علت پراکندگی و ناهمسویی در انگیزه‌ها و منافع، در غیاب رهبریِ کاریزماتیکِ متکی بر تشکیلاتی قدرتمند و فراگیر، استعداد تبدیل شدن به حرکتی سیاسی برای تغییرات ساختاری را ندارند.

چندین دهه است سوخت ماشین‌های قدرتمند در حیات سیاسی این کشور، کینه بوده است. اما چند سالی است ماشین حکومت و ماشین اپوزیسیون برانداز هر دو ایستاده‌اند. حرکت نمی‌کنند. هرچه رانندگان استارت می‌زنند حرکتی در کار نیست، هیچکدام سوخت ندارند.